Barbórka i tradycje górnicze z Górnego Śląska czekają na wpis na listę UNESCO

Proces przygotowania wniosku trwa od 2019 roku i obejmuje nie tylko same obchody Barbórki, przypadające na 4 grudnia, ale także cały wachlarz tradycji górniczych. Wśród opisanych elementów znalazły się: mundur górniczy, socjolekt zawodowy, pozdrowienia stosowane w kopalniach, muzyka orkiestr dętych, folklor, a także zwyczaje towarzyszące akademiom górniczym i obchodom lokalnym.

Chcemy, żeby Barbórka była, nawet jeśli kopalń już nie będzie - powiedziała PAP dr Beata Piecha-van Schagen z Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Wniosek o wpis "Barbórki i tradycji górniczych" na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości prowadzoną przez UNESCO został już złożony i czeka na decyzję Komitetu.

- Barbórka to święto, które od zawsze było początkiem i końcem roku dla górników - powiedziała PAP dr Piecha-van Schagen. - To czas radości i wspólnego celebrowania przetrwania kolejnego roku w zdrowiu. Wpis na Listę Reprezentatywną prowadzoną przez UNESCO nie jest tylko prestiżowym wyróżnieniem, oznacza także zobowiązania dotyczące ochrony i pielęgnowania tradycji, a także dostosowania jej do współczesnych wyzwań - dodała.

Wniosek o wpis został złożony w 2024 roku do Sekretariatu Konwencji UNESCO w Paryżu.

- Niestety w tym roku nie doczekaliśmy się decyzji. Musimy jeszcze uzbroić się w cierpliwość i czekać na obrady Komitetu ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. W międzyczasie nadal pracujemy z depozytariuszami tradycji nad dokumentowaniem zwyczajów i edukacją młodszych pokoleń - wyjaśniła ekspertka.

W przygotowaniu wniosku wzięły udział grupy z Polski, Austrii i Luksemburga. Po stronie polskiej były to kopalnie z Górnego Śląska, Wałbrzycha, Bochni i Wieliczki, górnicze orkiestry dęte oraz potomkowie górników z tarnowskich srebrnych gór. Z Austrii zaangażowano grupy ze Styrii i Karyntii, w tym z miejscowości Bad Bleiberg, które, mimo zaniku kopalń, utrzymują tradycje Barbórki w swojej społeczności.

Doświadczenia tych wspólnot pokazują, że górnicze tradycje mogą przetrwać nawet bez aktywnego przemysłu.

- W Austrii czy Luksemburgu nadal odbywają się parady, nabożeństwa górnicze i zabawy, mimo że przemysł wydobywczy został tam znacząco ograniczony - podkreśliła ekspertka. - To dowód na to, że Barbórka może zachować autentyczność i znaczenie społeczne również w Polsce, jeśli będziemy wspierać depozytariuszy tradycji - dodała.

Dr Piecha-van Schagen zaznaczyła, że wpis na listę UNESCO ma dwojakie znaczenie. Z jednej strony daje wspólnotom poczucie docenienia ich dziedzictwa.

[ZT]24839[/ZT]

- Dla depozytariuszy niematerialnego dziedzictwa to bardzo ważne, że ich język, zwyczaje, sposób świętowania i tradycyjne wytwarzanie są uznawane jako wartościowe na poziomie międzynarodowym - tłumaczyła.

Z drugiej strony wpis wiąże się z konkretnymi zobowiązaniami. - Depozytariusze zobowiązują się dbać o zachowanie żywotności tradycji, a samorządy i instytucje kultury mogą wspierać te działania. Szczególnie w Polsce, w obliczu zamykania kopalń, wsparcie instytucji i lokalnych władz jest niezbędne, żeby Barbórka mogła przetrwać - podkreśliła ekspertka.

Ekspertka zaznaczyła, że przyszłość Barbórki w Polsce zależy od współpracy z depozytariuszami. - Nawet jeśli w 2050 roku nie będzie już czynnych kopalń, święto może funkcjonować, o czym świadczą doświadczenia naszych partnerów zagranicznych. Kluczowa dla autentyczności pozostaje radość ze wspólnego świętowania i poczucie wspólnoty - wyjaśniła.

Zamykanie kopalń wpływa też na tożsamość dawnych górniczych wspólnot. - W latach 90. restrukturyzacja przemysłu powodowała rozpad wielu wspólnot. Od początku lat 2000 obserwujemy jednak rosnącą świadomość wśród depozytariuszy, którzy doceniają wartość tradycji i chcą je pielęgnować - dodała.

Wniosek o wpis na Listę Reprezentatywną UNESCO przewiduje również działania edukacyjne. - Każda grupa musiała przygotować program ochrony elementu, a jego częścią jest edukacja młodszych pokoleń - powiedziała dr Piecha-van Schagen. - To ogromne pole do popisu zarówno dla samorządów, instytucji kultury, jak i szkół, żeby dzieci i młodzież poznawały historię górnictwa i związane z nim tradycje - dodała.

Święta Barbara jest patronką górników. Co roku 4 grudnia obchodzona jest Barbórka. Ulicami śląskich miast maszerują orkiestry, organizowane msze święte oraz huczne biesiady. Specjalnie na tę okazję górnicy ubierają mundury, a na głowie mają czako górnicze z pióropuszem. Tradycje Barbórkowe są wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego.

(PAP)